۳۱ اردبیهشت روز ملی اهدای عضو

اهدای عضو عملی انسانی و خیرخواهانه است که می‌تواند نجات‌بخش بیمارانی شود که به دلایلی چون ابتلا به بیماری‌های گوناگون یا حوادث غیرمترقبه به اعضا و یا نسوج پیوندی نیاز دارند.۳۱ اردیبهشت ماه در ایران «روز ملی اهدای عضو» نامگذاری شده است و هدف آن آگاهی بخشی در مورد این پدیده است.

تاریخچه پیوند اعضا و نسوج در ایران به سال ۱۳۱۴ باز می‌گردد. در آن سال قرنیه یک بیمار در یکی از بیمارستان‌های تهران پیوند زده شد. پیوند کلیه نخستین بار در سال ۱۳۴۷ در ایران صورت گرفت و پیوند دیگر اعضا و نسوج به تدریج در دهه ۷۰ و ۸۰ میلادی در ایران انجام شد.

اکنون قریب به ۲۵ هزار نفر در ایران نیازمند پیوند عضو هستند اما به دلیل نبودن عضو کافی برای پیوند روزانه ۷-۱۰ نفر از این بیماران به دلیل نرسیدن به موقع اعضای پیوندی جان خود را از دست می‌دهند.

اهدای عضو می‌تواند از فرد زنده سالم، فرد زنده دچار مرگ مغزی و فرد متوفی به بیماران صورت بپذیرد. کلیه و مغز استخوان از جمله اعضایی هستند که می‌توانند از افراد زنده سالم به بیماران پیوند زده شوند. نسوجی مانند قرنیه، دریچه قلب، استخوان و تاندون نیز تا ۴۸ ساعت پس از مرگ فرد قابل پیوند هستند.

اما مهمترین منبع برای پیوند اعضا متعلق به بیماران مرگ مغزی است چرا که تمامی اعضا و نسوج قابل پیوند آنان را می‌توان به راحتی به بیماران نیازمند عضو پیوند زد.

هر بیمار مرگ مغزی می‌تواند با اهدای اعضای خود جان ۸ انسان دیگر را نجات دهد. پیوند عضو امری انسانی است که از سوی مراجع تقلید مسلمانان نیز تایید شده است.

مرگ مغزی چیست؟

مرگ مغزی یک وضعیت غیرقابل بازگشت است که در آن با تخریب و مرگ بخش‌های مهم مغز و از دست رفتن عملکرد آن رقم می‌خورد. مرگ مغزی با دیگر آسیب‌های مغزی مانند کما و یا زندگی نباتی کاملا متفاوت است، چرا که مغز بیماران دچار کما و زندگی نباتی همچنان زنده و فعال است. فرد دچار مرگ مغزی با قطع دستگاه تنفس مصنوعی بلافاصله جان می‌بازد، اما در مبتلایان به دو مورد دیگر این مساله الزاما صادق نیست.

فرد دچار مرگ مغزی به هیچ عنوان به زندگی باز نمی‌گردد. به عبارت دیگر زمانی که فرد دچار مرگ مغزی می‌شود، مغز او که کنترل کننده حیات است از بین رفته و دیگر اعضای او تنها با کمک تنفس مصنوعی که اکسیژن و خون را بوسیله قلب و ریه در بدن به جریان وا می‌دارند تنها برای چند روز زنده هستند.

تصادفات رانندگی، وارد آمدن ضربه شدید به سر، سقوط از ارتفاع، غرق شدن در آب، مسمومیت‌ها، خونریزی‌های داخلی مغز و همچنین سکته مغزی از مهمترین عوامل مرگ مغزی هستند.

تشخیص مرگ مغزی پروتکل‌های ویژه‌ای دارد و نگرانی بازماندگان افراد دچار مرگ مغزی در رابطه با درستی تشخیص پزشکان گرچه قابل درک است اما باید توجه داشت که هیج گونه خطایی در این زمینه صورت نمی‌گیرد. همچنین در افرادی که خانواده‌های آنان برای عمل پیوند رضایت می‌دهند، بیماران چندباره توسط کادر پزشکی معاینه می‌شود تا صحت مرگ مغزی آنان به طور ۱۰۰٪ مسجل گردد.

سالانه حدود ۵ تا ۸ هزار نفر در ایران جان خود را به دلیل مرگ مغزی از دست می‌دهند اما اعضای تنها حدود ۱۰-۱۸ درصد از این افراد به بیماران پیوند زده می‌شود.

با این وجود، فرهنگ‌سازی در این باره سبب شده است که میزان پیوند اعضا از بیماران مرگ مغزی از یک نفر به ازای هر یک میلیون نفر در اوایل دهه ۸۰ شمسی، به ۱۱ نفر به ازای هر یک میلیون نفر در سال ۱۳۹۵ برسد.

فرد دچار مرگ مغزی به دلیل آسیب شدید به مغز تمام ادراک و حواس خود را از دست داده و جراحی و خارج کردن اعضا، وی را به هیچ عنوان دچار درد و رنج نمی‌کند.

پیش از اهدی عضو، بیماران مرگ مغزی برای بیماری‌های واگیردار از جمله ویروس اچ‌آی‌وی، هپاتیت و برخی سرطان‌ها چک می‌شوند تا در مورد پیوند اعضای آنان به دیگر بیماران تصمیم گیری شود. گرچه در اغلب موارد اعضای افراد مبتلا به این قبیل بیماری‌ها پیوند زده نمی‌شود اما اگر گیرنده‌ای با بیماری مشابه یافت شود، می‌توان پیوند عضو را میان آنها صورت داد.

کارت اهدای عضو و رضایت خانواده

براساس آمارهای منتشر شده حدود ۱.۸ میلیون ایرانی دارای کارت اهدای عضو هستند. با این وجود در صورت وقوع مرگ مغزی برای پیوند اعضا اجازه اولیای دم یعنی پدر، مادر و فرزندان لازم است. در فقه ولی دم همان ورثه متوفی یا مقتول هستند به جز زوج یا زوجه او که حق قصاص ندارد.

گرچه کارت اهدای عضو به تنهایی نمی‌تواند ضامن پیوند اعضا از فرد دچار مرگ مغزی به بیماران نیازمند پیوند شود، اما کارت اهدای عضو نشان‌دهنده رضایت و آرزوی قلبی فرد در مورد اهدای اعضای بدن خویش است و همین مساله می‌تواند روند رضایت‌دهی افراد خانواده را آسانتر کند.